‘Pandemie en George Floyd: Het had voor intellectuelen hun hoogtijd moeten zijn’

‘Wat zou er gebeuren als wij intellectuelen en onze geduldige lezers de historische lijn echt serieus nemen?’

Hans Ulrich Gumbrecht (Würzburg, 1948) is emeritus professor Literatuurwetenschappen in Standford, VS en auteur. De volledige bijdrage waar deze selectie citaten op is gebaseerd, verscheen in Zwitserse krant NZZ (8 augustus, 2020).

“Het had onze hoogtijd kunnen zijn. De aanwezigheid van de pandemie en de overmaat aan vrije tijd hadden moeten resulteren in een hongerige markt voor opiniemakende stemmen, zoals wij intellectuelen die weten te cultiveren. En de lezers verlangenden naar reflectie en oriëntatie. Maar nog nooit eerder in die tweeëneenhalve eeuw sinds het ontstaan van een publieke ruimte voor alle mensen, hebben wij intellectuelen er zo erbarmelijk uitgezien als in de zomer van 2020.”

“In dezelfde mate dat het publiek met paniek reageerde op de eerste meldingen van sterfgevallen en meldingen van verstikking, gingen wij intellectuelen vervolgens gehoorzaam over op de ethische en morele ondersteuning van de sociale afstandsregels en de verplichting om een ​​masker te dragen. En dit gecombineerd met de constante lof voor regeringen.” (…)

Regime van opinieterreur aan de universiteiten

“Van New York tot Los Angeles veroorzaakten de wrede beelden van de moord op George Floyd echter ook een hete zomer, van protesten. In plaats van deel te nemen – ter ondersteuning van verheven politieke doelen die nauwelijks concreet aan bod komen – hebben academische intellectuelen een regime van opinieterreur aan de Amerikaanse universiteiten gevestigd.

Net als in de Jacobijnse jaren tussen 1792 en 1794 worden monumenten vernietigd, gebouwen hernoemd, collega’s buitengesloten en bijgevolg ontslagen die de dominante deugden niet luid genoeg belijden (zoals een theoloog aan het beroemde Massachusetts Institute of Technology die zijn baan verloor).” (…)

 “In de tussentijd heeft de vriendelijk-dwingende slogan “Black Lives Matter” wereldwijde weerklank gevonden, die we voortdurend bekrachtigen en dienen, alsof expliciet racisme de wereldwijde coëxistentie echt bij de wortels bedreigt.”

Tautologisch intellectueel discours door betaalde denkers op links

Het intellectuele discours is allang tautologisch geworden. Met onwrikbare ernst herhalen ze alleen wat al is vastgesteld als een harmonieuze meerderheidsopvatting: namelijk dat regeringen zich bewijzen boven de massa – dat de enige deugdzame waarheden behoren tot de betaalde denkers van academisch links.” (…)

“Overal kijken we naar rechts en geven commentaar op de wereld op een toontje van het beste geweten wat tot uiting komt in een inflatie van het “ethische”, het intellectuele toverwoord sinds een aantal jaren. Maar terwijl het tot dusver vooral werd gebruikt om gevestigde, eigen meningen een aura van onweerstaanbare superioriteit te geven, zetten we nu ook politici in de schijnwerpers. Deze aanvullende dienst is als de prediking van geestelijken die – in plaats van voor zichzelf te denken – toegewijd zijn aan de voorschriften van hun kerken.”

Zulk smakeloos, simpel eten wordt slechts licht gekruid door een paar citaten van beroemdheden met platitudes van zelfkritiek: ‘we willen onszelf maar al te graag overschatten’ (zei Bertrand Russell), ‘we blijven (volgens Roland Barthes) in wezen zonder functie’ en ‘zijn (dacht Ralf Dahrendorf) ontaard in clowns van de hogere samenleving. Het is hoog tijd om een ​​grens te trekken. “

Gumbrecht legt dan uit wat volgens hem de oorzaken van het einde van een intellectueel tijdperk zijn. De traditie van de progressieve beweging sinds 1765 (met hun protagonisten waaronder Marx, Georg Lukács en Antonio Gramsci), die ’met de fakkel in de nacht hun tijdgenoten moesten voorgaan’. Het middels de paradoxen van de Frankfurter School en kritische theorie in het algemeen tegen elke zelfkritiek geïmmuniseerde paradigma en tot slot het type intellectueel wat uit naam van de zieken en zwakken spreekt. 

“Pas in 1898, toen de romanschrijver Emile Zola zijn publieke prestige gebruikte om aan te dringen op de rehabilitatie van de joodse officier Alfred Dreyfus, die als verrader was veroordeeld, werd het woord ‘intellectueel’ in zijn huidige betekenis gebruikt. Aanvankelijk verwees het alleen naar de individuele verontwaardiging en het protest ten gunste van de individuele “kansarmen”, totdat Jean-Paul Sartre zich vervolgens met het concept engageerde rond het midden van de twintigste eeuw.”

Openbare leven geïnfecteerd

“In ieder geval heeft de vorming van de verzorgingsstaat – vooral in Europa – een niveau bereikt waarop de klassen of groepen van ‘organische intellectuelen’ niet langer belangen hoeven te vertegenwoordigen, omdat de staat zelf een massale en constante herverdeling als hoofdtaak nastreeft.” (…)

“En wat gebeurt er met de voorpagina’s als wij intellectuelen en onze geduldige klanten de historische lijn echt serieus genoeg nemen? We hebben dit deel van het openbare leven geïnfecteerd met de ambitie van onze ethische claims en het laten verdorren.”

“Ik kan maar één opmerkelijke uitzondering bedenken. In de zomer van 2009 ontketende Peter Sloterdijk energieke debatten over het belastingbeleid van de sociaal-democratische staat met een voorstel dat nooit als richtsnoer bedoeld was: de rijkste burgers en dus in potentie de grootste belastingbetalers moeten worden vrijgesteld van alle belastingverplichtingen, omdat dit de enige manier is om hun ambitie om te doneren en hun relatie met de staat te motiveren. Wekenlang was het grappig om te zien hoe politici en linkse intellectuelen reageerden op Sloterdijks denkimpuls, alsof het relevante juridische kader als bindend was herschreven.”

“Een dergelijke toename van de complexiteit van het denken kan worden bestempeld als ‘riskant denken’, ‘libertair’ of ‘contrair’ – althans als een intellectuele stijl die niet mogelijk is zonder de effecten van ironie en opgewektheid. Iedereen zal spijt krijgen van het einde ervan. Of op een nieuw begin gaan vertrouwen dat de ethische ernst overlaat aan de pastoors en politici.”

Sietske Bergsma

Ik ben jurist/journalist en schrijf vrijpostig en grondig over de grote thema’s van deze tijd. Met belangstelling of plezier gelezen? Doe een donatie voor het vrije woord. Dank!