Het Grote Doen Alsof

“The rules are simple: they lie to us, we know they’re lying, they know we know they’re lying, they know we know they’re lying but they keep lying anyway, and we keep pretending te believe them.”

Dit citaat zou afkomstig zijn van de Russische schrijver Aleksandr Solzhenitsyn maar ik stuitte ook op een andere bron: het boek ‘A mountain of crumbs’ van Elena Gorokhova, dat ik meteen in zijn geheel wilde lezen. Gorokhova beschrijft haar jeugd in de Sovjetunie en in het bijzonder hoe ze de waarheden ontdekt die de volwassenen voor haar verbergen en de leugens waarnaar haar communistische thuisland leeft. Zo werd ze als vijf-jarige door haar tante, die zich verborg om de hoek van een wand, tijdens het eten in de gaten gehouden. Het brood met de zure boter moest helemaal op. Zij wist dat de tante daar stond, de tante wist dat zij dat wist, maar toch bleef ze zich verschuilen. En bleef Gorokhova doen alsof ze daar alleen was en werkte met moeite de laatste kruimels naar binnen.

De Russische term voor dit doen alsof is vranyo. Het verbergen en liegen wordt vanwege de delicate wederkerigheid een soort samenzwering. Dader en slachtoffer van onderdrukking houden in stand wat van een afstandje bezien overduidelijk een vervalsing en vergiftiging van de menselijke verbinding en waardigheid is. Het communisme vaarde er wel bij.

Was er maar zo’n mooie term in het Nederlands, dacht ik. Horen, zien en zwijgen komt aardig in de buurt, maar dekt niet de lading. Dus dan maar zo: voor een groot deel van het Nederlands publiek is vranyo inmiddels vast onderdeel geworden van de onderlinge verstandhouding. Die tot de overheid en tot elkaar.

De meeste mensen weten dat onze overheid liegt, over alles. Dat de corona-maatregelen niet over onze gezondheid gaan, maar over controle uitoefenen. Dat gezondheidsambtenaren wereldwijd hun mondkapjes vooral voor de foto dragen. Dat het ‘Nieuwe Normaal’ alles behalve normaal is. Dat vaccineren ons niet uit ‘de crisis’ helpt, maar hem creëert en verlengt. Dat de urenlange rijen op Schiphol, de buitenslapers in Ter Apel, de oorlog tegen stikstof en het beheersen van de temperatuur op aarde over iets anders gaan dan overmacht en liefde voor de planeet. We weten het omdat we tegelijk zwijgen of defensief ontwijkend doen over de ontbossing voor biomassa-centrales, mensensmokkel, oversterfte, onteigening van boeren en aanval op kleine ondernemers. 

Onze leiders in dit pseudo-Sovjet regime weten ook dat wij weten dat ze liegen. Net als die tante houden ze ons uit het zicht goed in de gaten. Of we de zure vruchten van hun beleid wel vreten. Of we wel meedoen in de samenzwering. Ze roepen niet voor niets op tot censuur en uitsluiting van een ieder die dat weigert. Als ze werkelijk zouden geloven dat wij ze geloven, dan was dat alles niet nodig. Dan werd onze gehoorzaamheid niet afgedwongen en onze kritiek niet als een sociale (!) misdaad en gevaar voor ‘de democratie’ gebrandmerkt. 

Net als in het verhaal van Gorokhova doen velen, en niet zelden degenen die zeggen de leugens te willen ontmaskeren, ook mee aan het laatste en misschien wel meest funeste onderdeel van de vranyo, het evengoed doen alsof we de leugenaars geloven, of eigenlijk: wíllen geloven. 

Overheid-kritische stemmen spreken bijvoorbeeld vaak over “lockdowns die niet werken”, “klimaatplannen die hun doel voorbij schieten” en “inhumaan immigratiebeleid”. De oerleugens blijven evengoed in stand. Er wordt niet getwijfeld aan het oogmerk van beleid, slechts aan de uitwerking. Dat lockdowns juist heel goed werken om mensen hun gedrag te sturen, ze angst aan te jagen en de macht van de staat te vergroten wordt verhuld. Klimaatplannen schieten niet hun doel voorbij als het doel is om een energietransitie te realiseren waar vooral financiële belangen mee gemoeid zijn. Immigratiebeleid is vooral inhumaan omdat nationale belangen nooit worden meegewogen, niet door te weinig plek in een AZC. 

Het ‘doen alsof’ is voor velen een belangrijke houvast, in weerwil van wat we weten. Maar hoeveel alsof kan een land aan? Hoeveel boeken zoals dat van Gorokhova moeten er nog geschreven worden om ons van de gevaren te doordringen? Want de realiteit rukt ook nu razendsnel op. 

Sietske Bergsma

Ik ben jurist/journalist en schrijf vrijpostig en grondig over de grote thema’s van deze tijd. Met belangstelling of plezier gelezen? Doe een donatie voor het vrije woord. Dank!