Eenrichtingsverkeer: de gesloten geest van een AIVD en SCP meneer

Tijdens de coronapandemie had twintig procent van de Nederlanders sceptische ideeën over de pandemiebestrijding, zo blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).

“Mensen wantrouwden de informatie van de overheid of twijfelden aan de intenties. Deze mensen werden niet van de ene op de andere dag wantrouwend. Zij ervoeren uitsluiting door de overheid, de media en de maatschappij, en dat versterkte hun wantrouwen. Het SCPadviseert daarom de overheid om nieuwsgierig te zijn naar de argumenten van mensen die een sterk afwijkende mening hebben. Dit omdat er vaak begrijpelijke vragen en zorgen aan ten grondslag liggen.”

Na het minder begripvolle en ronduit schofferende AIVD-rapport wordt de roep om “nieuwsgierigheid” door velen opgevat als een nuance, een handreiking, een belofte van beterschap, ja een bekentenis zelfs. “Zie je, ze zien nu dat we niet gek waren”, klinkt het om me heen. Maar of het nu inlichtingendiensten, planbureau’s of politieke rondetafelgesprekken zijn die met analyses en oplossingen komen: de afstand tussen hen en die buitengesloten groep zal zo groot mogelijk moeten blijven. Nieuwsgierigheid impliceert nog altijd afstand, een hiërarchische verhouding, waarin de ‘wappie’ studieobject wordt en blijft en geen volwaardig lid van de samenleving.

Een extremist genoemd worden omdat je iets “gelooft” is natuurlijk van de pot gerukt, maar die obligate nieuwsgierigheid is net zo goed een klap in je gezicht. Een andere manier van zeggen dat met de inhoud nog altijd niets gedaan hoeft te worden. Ze matigen weliswaar hun toon, maar zijn al die psychiaters die meededen aan het onderzoek, ‘Zijn complotdenkers psychotisch?’ (Tijdschrift voor de Psychiatrie, 2021), dat uiteraard bevestigend beantwoord werd, dan nu ineens van gedachten veranderd? Psychiater Esther van Fenema, ging hier de afgelopen jaren ver in mee. Ze zag, twitterde ze destijds, op de crisisdienst mensen die geloofden “dat het WEF de dienst uitmaakt in Nederland”, en gaf FVD daar de schuld van. Inmiddels schaart ze zich achter Renske Leijten (SP), die nu ineens bij het AIVD-rapport een grens trekt. Dan ‘mag’ het weer, het vrije woord. Nu mag iedereen weer denken en geloven wat hij wil. Wat een begrip!

Ik heb genoeg gezien en meegemaakt om deze minzame aai over de bol te herkennen voor wat het is. Een zoveelste bekrachtiging van ‘het’ narratief, dat niet “afwijkt”, dat vrij van dat nare wantrouwen is. Dat hoog en droog blijft voorschrijven wat waar is en wat niet. Zoals ik net al zei, de kloof moet en zal blijven, het systeem overleeft een overbrugging niet. Maar ook als je deze bedoeling er niet in wil zien, is er een meer natuurlijke oorzaak waarom campagnes en andere initiatieven om de ‘wappies’ te begrijpen blijven steken in halfbakken intenties. Waarom het nooit over de argumenten zelf zal gaan, maar alleen over de persoon.

In 2012 publiceerde de Amerikaanse sociaal-psycholoog Jonathan Haidt de bestseller ‘The Righteous Mind’, waarin hij na diepgaand onderzoek tot de conclusie komt dat links, rechts niet begrijpt. Het moeilijkste, zegt Haidt, is om links (en dat bedoelt hij in brede zin, liberals) zover te krijgen dat ze hun geest openen. “Wanneer ik het met hen heb over zaken als autoriteit, loyaliteit en heiligheid, wijzen velen ideeën hierover af als vormen van racisme, seksisme en homofobie.” Herkenbaar, nietwaar? Die nieuwsgierigheid van het SCP verschuilt zich nou juist achter een gesloten geest omdat onze links-gedomineerde instituten en iedereen die daar werkt, niet in staat zijn te begrijpen waarom ‘andersdenkenden’ hun lichamelijke integriteit belangrijk vinden, waarom zij hun eigen autoriteit zijn, waarom zij aan geloof, autonomie en vrijheid hechten. Waarom zij, met goede redenen, de macht wantrouwen.

Haidt ontdekte dat links, conservatieve waarden simpelweg niet kan vatten, zelfs niet als die laatste heel dicht tegen traditioneel linkse waarden aanliggen. Daar komt nog bij dat ze dit falen zelf niet kunnen herkennen. Ze zijn zo overtuigd van hun rationaliteit en ruimdenkendheid, dat ze geen enkele moeite (hoeven!) doen die eigenschappen werkelijk te praktiseren en toetsen. Precies wat er gebeurde de afgelopen jaren. ‘De Wetenschap’ is genoeg, net als “nieuwsgierigheid” voor die gekke mensen. Eenrichtingsverkeer doet zeer maar alsmaar blijven verwachten en hopen dat dit zal veranderen nog meer.

Sietske Bergsma

Ik ben jurist/journalist en schrijf vrijpostig en grondig over de grote thema’s van deze tijd. Met belangstelling of plezier gelezen? Doe een donatie voor het vrije woord. Dank!