‘Met haar handen op haar rug stond ze voor de fakkels te smalen’

Soms zeggen beelden meer dan duizend woorden, of heel vaak eigenlijk, zeker in tijden waarin de woorden om uitdrukking te geven aan het politieke en maatschappelijke klimaat waar we inzitten een beetje opraken.

Je kan natuurlijk, zoals ik geregeld doe, het hele archief van synoniemen.net opentrekken, zoekend naar variaties op “knettergek” en “bizar”, of hopen op een wonder dat alles ineens logisch en zinnig wordt, ergens op slaat. Dan kun je tot die tijd maar beter wat meekletsen met andere duiders over de kloof, het politieke spel, het gekonkel, het lijden, het wanhopen en het grote verval van teveel om op te noemen. Die dingen adequaat omschrijven, zodat het de propaganda voor kan blijven, de werkelijkheid een beetje kan benaderen en ons dichter bij de kern van de zaak brengt. Dat zou je dus met woorden nog kunnen doen.

Maar soms gebeurt er gewoon iets wat je het halve werk uit handen neemt. Dan krijg je een screenshot in je schoot geworpen van de bedorven ziel van de macht. En dat was afgelopen maand het bezoek van D66-leider en minister van Financiën Sigrid Kaag aan de Overijsselse gemeente Diepenheim, waarover ik eerder een kortere column in de Andere Krant schreef. Om deze leeservaring compleet te maken raad ik u aan de filmpjes van haar bezoek aan deze plaats (eerst) te bekijken, ze circuleren vast nog op social media.

Maar de beelden waren niet te missen, mevrouw Kaag heeft na dit bezoek in allerlei praatprogramma’s gezeten, althans zo voelt dat, want deze vrouw is overal de hele tijd in het nieuws en je kan alleen in een bunker zonder luchtgaten ontsnappen aan het zelfbeklag van onze minister van Genantciën, die het presteert werkelijk alles over haar te laten gaan, en als het niet over haar gaat, dan is er altijd wel een camera dichtbij om een voet te filmen die haar bijna liet struikelen, een fles spiritus in de buurt die bijna over haar heen gegooid werd, een auto met ronkende motoren klaar om haar aan te rijden.

Mevrouw Kaag, zo kopte de NRC vorige week, heeft te maken met “de heksificering van politica”. Een domme actie van NRC want hiermee vestigt ‘de heks’ zich nog dieper in de hoofden van mensen, en weet iedereen dat het over één specifieke heks gaat, maar dat maakt D66 niet uit. De haat moet uitgelicht en zo groot mogelijk worden, het liefst bestelde ze duizend blanke barbaren aan de poort, een beetje in de stijl van de ‘January 6th’ bestorming van het Capitool. Kaag leeft voor het beeld dat mensen een hekel aan haar hebben. Dat is makkelijker dan geliefd worden, dat is zeker.

Maar terug naar Diepenheim.

Als we de mainstreammedia moeten geloven, werd ze in Diepenheim “met brandende fakkels opgewacht door enkele tientallen demonstranten”. Als dat het frame is waarbinnen je de beelden bekijkt is het niet gelogen, er stonden mensen met fakkels, ze waren duidelijk uit op een confrontatie en ze vormden een groep. Maar de suggestie van gewelddadigheid is gekunsteld en komisch. Dus werden alle registers (naderhand) opengetrokken om mensen in een fantasie te brengen, in een zuivere zinsbegoocheling over wat ze hadden waargenomen. Deze doodnormale, wat vormloze burgermannen en vrouwen stonden er wat wezenloos bij, duidelijk wat ongemakkelijk met de situatie. Maar zo kon het bijvoorbeeld dat in de berichten die circuleerden de hond die aangelijnd en lankmoedig bij zijn baasje stond ineens een “vechthond” werd. 

Directe, onomwonden oproepen tot geweld daarentegen kunnen in Nederland steevast rekenen op relativering, dan wordt de burger een blinddoek omgedaan. Neem de geplande discussie-avond in Pakhuis de Zwijger rond het thema “hoe ver ben jij bereid te gaan (als klimaatactivist), misschien wel 3 tot 14 jaar gevangenisstraf”. Dat evenement werd na kritiek afgelast, maar de organisatie verplaatst het gewoon, schreven ze op Twitter, en dat is blijkbaar helemaal prima. Dan noemen we het een ‘debat’. De vorm bepaalt dus. En de politieke kleur uiteraard. Vliegensvlug stonden er allerlei collega-politici klaar om het voor Kaag op te nemen en verbolgen op het protest te reageren. Mark Rutte, Wopke Hoekstra en nota bene Caroline van der Plas veroordeelden deze demonstranten, waaronder veel boeren (“nitwits” noemde de boerenpartij haar eigen achterban) die Kaag zouden intimideren (“zeker na wat er gebeurd is voor haar huis”).

Deze gewone burgers, die rustig bleven staan terwijl Kaag zelf naar hen toeliep, voelen zich zonnestelsels verwijderd van het gespuis in Den Haag. Zij hebben geen debatzaaltjes waar invloedrijke sprekers een ‘burgerlijk ongehoorzaam’ strijdplan voor ze opstellen omdat hun geduld met Den Haag op is, geen gestroomlijnde communicatiecampagnes, ze hebben alleen hun lijf, hun omgekeerde vlag en een symbolisch fakkeltje. Ze willen hun ongenoegen uiten, hun wanhoop. Voor de tienduizendste keer. En wat volgt is een poging tot afrekening, daderschap bovenop het reeds aangedane leed. Nog afgezien van de vraag of dit protest wel zo’n verrassing was voor Kaag, mogen we concluderen dat het opzetje een pr-faal van jewelste voor haar was. Hoeveel steun ze ook weer uit de bekende hoek krijgt, je kan maar zo vaak de slachtofferkaart trekken. Het weglopen uit de Tweede Kamer, haar aanhoudende en voortdurende monoloog over de toon en de beschaving waar ze voor zou staan, is afstompend en flegmatisch.

Maar vooral, hoe wanhopig en krankjorum moet je als mens zijn dat je de haat die mensen voor je voelen wilt uitlichten, dat je díe beelden voorin de campagnekraam wilt leggen en denkt dat het sympathie zal regenen. Met haar handen op haar rug stond ze voor de fakkels te smalen. En nadat ze zich omdraaide viel mij nog iets op. Die handen op haar rug leken geboeid. Ze werd met dat slappe lichaam, geheel door haar eigen schuld, die krijgsgevangene op een schandpaal. De sliertjes rook die door het beeld dreven maakten het beeld compleet. Deze kinderlijke, armzalige verschijning tussen al die grijze, getergde gezichten, wilde misschien voor heel even in dat hele toneelstuk zichzelf kunnen zijn. Eindelijk open en bloot de schuldige schurk, zonder dat iemand het zou zien, écht zien. 

Sietske Bergsma

Ik ben jurist/journalist en schrijf vrijpostig en grondig over de grote thema’s van deze tijd. Met belangstelling of plezier gelezen? Doe een donatie voor het vrije woord. Dank!