Het Kerstdiner (vrij naar Herman Koch)

Een Amerikaanse komiek vertelde gisteravond op Youtube dat hij bij zijn schoonfamilie sinds kort niet meer over de maanlanding mag praten, nou ja, over dat die “nooit heeft plaatsgevonden” om precies te zijn. Gisteren zat hij daarom alleen thuis omdat hij vanaf nu weigert mee te gaan. Weigert mee te gaan in het spreekverbod dat hem is opgelegd. “Urenlang moet ik verhalen aanhoren over hun hobbies – over golf en auto’s – en ík praat ácht minuten over de maanlanding – die niet heeft plaatsgevonden trouwens – omdat ik daar toevallig alles over weet, en ik moet mijn mond houden?!” Hij brengt wel tijd met ze door, vertelt hij, maar met kerst niet meer. “Onderwerping aan een regel die alleen voor mij geldt, nou mooi niet.”

Vergeet verder even het ontkennen van de maanlanding, ik heb werkelijk geen idee wat ik daar van moet denken. Het gaat er om dat geen onderwerp te gek zou mogen zijn, vooral gekke onderwerpen, en zeker als dat onderwerp vijftig jaar oud is en dus in alle redelijkheid geen acute kwetspijn of verlegenheid zou mogen opleveren voor familie en omstanders. Trump, islam en seks zijn bijvoorbeeld niet zo’n geschikt (gek) onderwerp, maar neem Paul Witteman, Paul Witteman toch zeker wel? Dat is toch zeker geen actueel ideologisch hebbedingetje, waar iedereen helemaal policor-psychotisch van wordt?

Nou, Paul Witteman was bij onze Eerste Kerstdag wél de maanlanding die niet in twijfel getrokken mocht worden – en dus tegelijk symptoom van iets anders. Ongeveer even lang geleden als de astronauten wel of niet in een studio hun ‘one giant leap for mankind’ (dat laatste woord is het Europees Parlement overigens nu aan het afschaffen) de wereld in stuurden, zitten Paul Witteman en nog zo’n drie anderen in tv-programma’s naar eigen keuze hun leven uit te wringen voor een betalend publiek. Bejaard en versleten? In de ogen van velen blijkbaar nog niet. De tv-elite is nog altijd de surrogaat familie van de bevolking, zoals ook Mies Bouwman en Rudi Carrell deze week op de radio en tv weer van zolder werden gehaald. Ouwe meuk, sentimentele behoudzucht, maar dan op de publieke omroep waar de jeugd niets van zijn gading kan vinden en dus maar vlucht in Tinder en Tuigvloggers. ‘En de hele NPO…., ‘ wilde mijn echtgenoot verder gaan.

X. wilde er niets meer over horen, en Y. werd boos. ‘De toon!’ 

Tot zover ‘de politieke discussie van 2018’. We moesten ‘dimmen’. We hadden 700 km gereden, het hele diner gekookt en er was geen onvertogen woord gevallen. De ‘panna cotta met een geel hesje’ gaf wel wat ongemakkelijk gedraai op stoelen, maar ja, kom op hé, dat was het voor dit jaar: mijn recalcitrante stempel op het geheel. Gelachen werd er weinig. Toegegeven, er was ook een zieke bij, dus dat had er iets mee te maken (hoewel ik zelf graag opgefleurd word als ik ziek ben). Dat die persoon geen alcohol mocht vanwege medicijnen en anders een epileptische aanval kon krijgen zag ik als een kans. “Met kerst willen we dat niet hebben nee, dat bederft wel een beetje de sfeer”. “Nou we willen dat liever helemaal nooit,” antwoordde iemand. Ik was het voorval gelukkig alweer snel vergeten toen ik in de keuken nog een restje aperitief vond wat ik tijdens het koffie maken naar binnen kon slaan.

 

Ik krijg het idee dat de randstedelijke pers geen zin had in het kerstdiner met de familie in de provincie. pic.twitter.com/0weQmMu6lv

— Paul Schram (@paulschram) 26 december 2018

Was dit nou die pijnlijke, moeilijke politieke discussie waar de bladen ons voor waarschuwen? Nee natuurlijk niet, want het ging helemaal niet over Paul Witteman of godbetert: politiek. Het was de verpleging van links-gekkies die weigeren wakker te worden op de rand van 2019. De suggestie zelfs van onvervalste kritiek op de buitenwereld moest al gesmoord worden, een dreiging die in de lucht hing en in zijn totaliteit te ‘moeilijk’ is geworden.

Welnu, we moeten misschien ook compassie hebben en niet vergeten dat ‘de politiek van links’, het lijflied van de elite en nietsvermoedende burgers nu een soort demonische strijd met de buitenwereld aan het voeren is, met ‘de provincie’ met wat zij zelf ‘rechts-extreem-populistisch’ noemen — en waar ik voor bepaalde mensen de uitingsvorm van ben —  maar ook kan bestaan uit ‘vrijgemaakt links’ of politiek neutralen, gewone mensen! En dat gewone is nu ook al verdacht, ‘moeilijk’, ‘pijnlijk’. Probeer je voor te stellen hoe dat voor geharde narratief-believers moet zijn. De cognitieve dissonantie draait overuren. Dus zoals die Amerikaanse komiek naar golf en autoliefhebberij moet luisteren, moeten wij oeverloos luisteren naar hoe vreselijk GEVAARLIJK Trump, Wilders en Baudet zijn, hoe “mensen niet naar hun werk kunnen door de gele hesjes” en hoe klimaat de grootste bedreiging voor ons leven is en dat we daar dus met ons leven voor moeten betalen. Maar het liefst houdt iedereen gewoon zijn mond, precies wat de ‘overheid’ wil. Tot aan de kersttafel aan toe. Dat is ook de reden waarom ik de zwijgregel, die ik dus ook nooit zou toepassen op de ander, niet accepteer. Het kan me niet schelen hoe lief ze verder zijn.

De Youtube komiek maakte ook dit punt. Want wat onze families maar niet begrijpen over hun gedrag is dat afgekapt worden over de maanlanding en Paul Witteman één is, maar dat het daarna al gauw iets anders is. En dat het ook al zo is. Dat het al jaren zo is. Ik onderga geduldig mijn lot als buitenstaander (want ook nog eens van de koude kant) die ” niets weet over Nederland“, “onbegrijpelijke stukken schrijft” en “misschien wél opgemerkt zou worden als ik meer mainstream dingen zou zeggen”. De “zorgen” die de familie heeft over mijn standpunten en hun zoon en broer zijn bewuste pogingen, vermomd als bezorgdheid, om alles af te kappen wat hun wereldbeeld verstoort. En mijn wil te breken.

Maar on the happy side: gelukkig was ik dit jaar niet de enige. Achter die vijfhonderd likes voor mijn tweet dat ‘ons kerstdiner eindigde in Grote Ruzie’, zat natuurlijk een deel leedvermaak maar vooral lotgenoten en sympathisanten. Ook de tweehonderd reacties spraken boekdelen: “dit deed me meteen denken aan die keer 55 jaar geleden” en “ik mag niet eens wat zeggen van mijn vrouw aan tafel”. 

Misschien ben ik wél de enige die niet zijn wonden gaat likken in een hoekje op de bank of zich als onderdeel van een groter probleem wil zien, het probleem dat via de opvallende media-aandacht wordt gereduceerd tot ‘pijnlijke en moeilijke momenten tijdens het kerstdiner’. Waarom dat nu zo opvallend actueel, pijnlijk en moeilijk zou zijn volgens de dode bomen wordt niet met bewijs en verklaringen – een echte ruzie – onderbouwd. Het is net alsof het anekdotisch moet blijven, een rondzingend gerucht, een ‘uiting van deze polariserende tijden,’ dat zogenaamd gebaat is bij praktische tips, terwijl als je er in zit, ook halverwege je tweede fles Sancerre, er niets anekdotisch aan is — en die tips kant noch wal raken. De Totaal Polarisatie, zoals ik die beleef in familiekringen en daarbuiten is een bevreemdende ervaring. Alsof demonen wanhopig afhankelijk van mijn reactie zijn, het liefst van mijn gehoorzaamheid en als dat niet lukt van mijn woede en frustratie. Zo riep iemand in de ruzie dat “mijn ware aard nu naar buiten kwam” toen ik natuurlijk al te ver in de greppel van mijn emoties had geroepen dat ik “gewoon heftig ben soms zoals Italiaanse vrouwen, of Frieze vrouwen omdat het me wat kan schélen… en dat het me niets kon schelen dat ze GEKWETST waren.” Dat ben ik, ja. Ik weet maar al te goed hoe je levenslang oriënteren op dat verwijt van mensen je passies en eigenwaarde schaadt.

‘Hier, wat tips,’ schreven de media. ‘Standaard antwoorden (en: ’Argumentationshilfe’) om te gebruiken tegen rechts,’ las ik. Echt? Is dat in politiek gespleten families de oplossing? Een middeltje om het lont te verzorgen, om de druppel uit de emmer te houden? Dat de ene kant synchroon gaat praten en de andere kant uit ‘boze ooms’ bestaat?

Maar ik moet natuurlijk wel een beetje dimmen.. De vorige keer, jaren geleden, dat ik over mijn (eigen) familie schreef kreeg ik mijn tante op bezoek. Ik had het stuk al weken daarvoor verwijderd van mijn huis-tuin-en poepluier blogje, maar de familie-reclassering moest natuurlijk nog wel even polshoogte komen nemen — of ik zoiets niet nog eens in mijn hoofd zou halen. De almachtige gekwetstheid, u weet wel, de Soort Zonder Nadere Verklaring, gaf de doorslag: ik besloot dat het het niet waard was. De tante kon het dossier voorlopig sluiten. En eerlijk gezegd was het achteraf allemaal maar goed ook. Het was een persoonlijk verhaal dat in de openbaarheid geen zinvolle rol speelde, het miste behalve genoeg emotionele afstand een aansluiting bij een collectieve ervaring, de in Nederland zo geliefde ‘herkenbaarheid’, die soms in het extreme wordt doorgevoerd, maar onmisbaar is in het creëren van iets.

Dat ‘persoonlijke’ is nu compleet anders. Ik heb niet het idee dat ruzies over politiek tijdens de kerst gaan over politiek, en zelfs niet over de familie. Ze gaan over het lijfsbehoud van een soort ideologische of religieuze kracht die door één enkel woord, een blik, of een grap een beetje kunnen sterven en daarom boos worden. Uit hun vel springen – ‘er niet over willen praten’ – als mokkende kinderen vertrekken bij het minste, zijn daarvan de uitingsvormen.  

Ik had al met al 25 december het gevoel dat ik bij de helft van Nederland op bezoek was, met de andere helft van Nederland. Ik voelde in geest die helften al de dag ervoor in de desolate aanblik van een middelgroot provinciestadje volgeplempt met ingewikkelde koffiebarretjes en ketens met ingangen die keihard warme lucht loeiden om niks. De emoties van de stad die zich hadden teruggetrokken in de paar overgebleven bruine cafeetjes met oude muzikanten — en achter de voordeuren in de gezinnen en studentenhuizen. In een lunchzaak spraken we de 78-jarige Ben, die mijn zoontje een stoel gaf en hem zijn gezicht liet tekenen. Ben was nog onder de mensen, dat kon je zien. De helft. Hij wenste ons een fijne kerst, en wij hem.

Een fijne kerst werd het niet, maar we deden ons best, in de spagaat van ‘jezelf zijn’ en ‘rekening houden met’. En zij op hun beurt vast ook, maar we moeten wel aantekeningen gaan vergelijken om er achter te komen dat het over politiek niet meer gaat, maar over een gelach van een elite die ons laat dansen in een zee van vuur. Die de geest van kerst verstoort.